تولید رواناب و رسوب در خاک های با مواد مادری متفاوت در حوزه آبخیز گل آباد، اردستان

مقدار فرسایش پذیری خاک در مناطق خشک، و به ویژه در خاک های با تکامل کم، بسیار وابسته به نوع مواد مادری خاک است. این پژوهش با هدف مقایسه توان تولید رواناب و رسوب در خاک هایی با مواد مادری متفاوت، و شناسایی حساسیت آنها به فرسایش در حوزه آبخیز گل آباد انجام شده است. حوزه آبخیز گل آباد واقع در شمال شرق اصفهان با میانگین بارندگی سالیانه 160 میلی متر و سنگ شناسی متنوع، یکی از حوزه های آبخیز با فرسایش شدید در کشور است. دوازده نوع خاک تشکیل شده روی مواد مادری متفاوت این حوزه انتخاب گردید. به طور کلی، خاک های مورد بررسی میزان مواد آلی و رس کمی داشته ولی دارای مقادیر زیادی سنگ ریزه و شن می باشند. با استفاده از باران ساز صحرایی، رگباری با شدت 5±40 میلی متر در ساعت و مدت 80 دقیقه، با میانگین قطر قطرات 56/6 میلی متر و کارمایه 7/13 تا 2/17 ژول بر متر مربع بر میلی متر، روی کرتی به مساحت یک متر مربع با سه تکرار روی هر خاک تولید گردید، و میزان رواناب و رسوب تولید شده در فواصل 10 دقیقه اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که خاک های حاصل از آندزیت سبزرنگ و آبرفتی با پستی و بلندی کم و با منشأ مخلوط آذرین و رسوبی حداکثر رواناب و سریع ترین زمان تبدیل بارندگی به رواناب، و خاک های با مواد مادری سنگ آهک کرتاسه بالایی، گرانودیوریت و آبرفتی با پستی و بلندی متوسط، کمترین میزان رواناب و طولانی ترین زمان تبدیل بارندگی به رواناب را داشتند. هم چنین، حداکثر میزان رسوب در خاک های حاصل از آندزیت سبزرنگ و پلمه سنگ همراه با ماسه سنگ، و حداقل آن در خاک های حاصل از آبرفت با پستی و بلندی متوسط و گرانودیوریت دیده شد. حداکثر گل آلودگی در پلمه سنگ همراه با ماسه سنگ مشاهده گردید، و خاک های دیگر تفاوتی از نظر میزان گل آلودگی نشان ندادند. در مجموع، نتایج این پژوهش، علاوه بر رتبه بندی حساسیت خاک ها به فرسایش، گویای وابستگی بسیار زیاد توان تولید رواناب و رسوب خاک ها به مواد مادری آنها در حوزه آبخیز مورد بررسی است، که نمونه خوبی از آبخیزهای منطقه خشک کشور می باشد.